Croeso i gynllun nwy

Mae'r cynllun i ymestyn y rhwydwaith nwy i Frynaman Uchaf wedi'i groesawu gan gynghorydd Plaid Cymru ar gyfer yr ardal, Helen Wyn. Mae Cyngor Sir Gâr wedi cytuno i gefnogi'r cynllun a fydd hefyd yn cynnwys rhaglen effeithlonrwydd ynni ar gyfer yr ardal.

Dywedodd Cyng Wyn, "Hyd yma, mae'r dewis sydd ar gael i bobl yn yr ardal wedi'i gyfyngu i olew a thanwydd solet, ac mae'r ddau yn llai cyfleus ac yn aml yn ddrutach na nwy. Mae cynllun sydd nid yn unig yn dod â chyflenwad nwy i'r ardal, ond hefyd yn helpu pobl i wneud y defnydd gorau o ynni yn gam mawr ymlaen o ran sicrhau gwres fforddiadwy yn y gymuned. Mae tlodi tanwydd - lle mae pobl yn gwario dros 10% o'u hincwm ar danwydd - yn broblem fawr i rai, a dwi'n falch iawn fod cynllun da ar gael i ddechrau mynd i'r afael â'r broblem.

"Mae'n bwysig, fodd bynnag, nad ydym yn stopio ym Mrynaman Uchaf. Mae ardaloedd eraill yn fy ward a fyddai hefyd yn hoffi manteisio ar nwy, a byddaf yn gwneud fy ngorau glas i sicrhau gwelliannau ymhellach i'r rhwydwaith."

Pryderon am drethi ar fusnes

Mae Plaid Cymru wedi galw am newid sylfaenol yn y trethi a delir gan fusnesau, yn sgil adroddiadau fod llawer o fusnesau'n wynebu problemau.

Dywedodd John Dixon, ymgeisydd seneddol y Blaid ar gyfer Gorllewin Caerfyrddin a De Penfro, "Un o'r costau mwyaf i fusnesau yng nghanol ein trefi yw'r trethi. Mae hyn yn fath hynod o annheg o dreth, gan nad yw'n cyfateb o gwbl i elw'r busnes.

"Golyga hyn y gall dwy fenter debyg, mewn lleoliad tebyg, dalu'r un trethi - hyd yn oed os yw un yn gwneud elw da tra bod y llall yn colli arian. Gall hyn fod yn ergyd drom i rai busnesau - digon i'w cau. Ac nid yw'r dirwasgiad yn helpu ychwaith. Mae'r dreth hefyd yn gweithredu i atal busnesau rhag buddsoddi mewn gwella neu ymestyn eu swyddfeydd neu eu siopau er mwyn gwella eu gwasanaeth i'w cwsmeriaid. Mae unrhyw fusnes sy'n gwneud hynny'n debyg o wynebu bil treth uwch o ganlyniad. Mae'n bryd i ni ddiddymu'r dreth hon a gosod treth decach yn ei lle - treth sy'n seiliedig ar elw'r cwmni.

Cafodd Mr Dixon gefnogaeth gan un o gynghorwyr y Blaid yn y dref. Dywedodd Cyng Alan Speake, "Dwi wedi bod yn siarad â nifer o fusnesau yng nghanol Caerfyrddin. Maen nhw'n dweud wrthyf i eu bod yn cael anhawster mawr ar hyn o bryd. 'Dydy'r datblygiadau mawr sydd ar y gweill yn y dref yn helpu 'chwaith. Mae llawer ohonyn nhw'n dweud wrthyf i bod eu trosiant wedi lleihau ers i Heol y Gwyddau gau, gan i'r traffig waethygu sut gymaint. Maen nhw'n pryderu na fydd y cwsmeriaid hyn yn dychwelyd ar ôl i'r ffordd ail-agor.

Dywedodd arweinydd y Blaid ar y Cyngor Sir, Cyng Peter Hughes Griffiths, ei fod wedi ysgrifennu at fwrdd gweithredol y cyngor yn gofyn iddyn nhw a oedd unrhyw help y gallan nhw ei roi trwy ostwng y trethi dros dro. Dywedodd, "Rydyn ni i gyd yn gwybod fod pethau wedi bod yn anodd yn ystod y datblygu, a dwi'n meddwl y byddai o help petasai'r cyngor yn gallu ystyried unrhyw fodd posib o gynorthwyo busnesau. Wedi'r cyfan, os bydd unrhyw fusnes yn cau, mae'r cyngor yn colli'r cyfan o'r trethi gan y busnes hwnnw - gwell o lawer yw ei helpu i leihau ei gostau a chadw'r busnes yn fyw i'r tymor hir."

Mwy addas i Essex

Mae’r rhaglen o ddigwyddiadau a drefnwyd gan Gyngor Sir Caerfyrddin i ddathlu ail-agor Theatr y Lyric yng Nghaerfyrddin yn fwy addas i Essex nag i Gaerfyrddin, yn ôl arweinydd grŵp Plaid Cymru ar y cyngor, Cyng Peter Hughes Griffiths. Mae’r Theatr wedi bod ar gau ers chwe mis, ac yn ystod y cyfnod hwnnw cafwyd buddsoddiad sylweddol i’w hadnewyddu. Mae’r ardaloedd cyhoeddus a’r cyfleusterau y tu ôl i’r llwyfan wedi’u gwella, a bydd y Theatr ar ei newydd wedd yn ganolbwynt i’r celfyddydau perfformio yn y sir.

Dywedodd Cyng Hughes Griffiths, “Dwi’n hynod o falch fod y Theatr yn ail-agor, ac wrth gwrs dwi’n falch iawn o weld y buddsoddiad a wnaed. Mae pawb yn y dref wedi bod yn edrych ymlaen at ail-agor y Lyric, ac roeddwn yn disgwyl rhaglen gyffrous o ddigwyddiadau i ddathlu’r achlysur. Mae llu o bobl dalentog yn y sir – pobl sy’n gallu perfformio yn y ddwy iaith – ond mae’r doniau hynny wedi’u hanwybyddu’n llwyr. Mae’r rhaglen a drefnwyd yn rhaglen debyg i’r hyn y byddai rhywun yn ei disgwyl mewn unrhyw dref yn Lloegr. Does dim byd, dim byd o gwbl, gdag unrhyw deimlad lleol, neu fynegiant o Gymreictod iddo, a dwi wedi’m synnu’n fawr fod y cyngor sir yn gallu credu am eiliad fod y gyfres hon o ddigwyddiadau yn addas mewn unrhyw ffordd.

“Yn lle dathlu talent lleol a thalent Cymru’n fwy cyffredinol, beth sydd gyda ni? Sgrinio’r ffilm ‘Rocky’, ffilm dawel o 1923, a thriawd o denoriaid o’r Alban! Wrth gwrs mae lle am y cyfan o’r digwyddiadau hyn dros gyfnod o flwyddyn mewn canolfan o safon fel y Lyric – ond i ddathlu ail-agor y Theatr? Wrth gwrs nid yw’n addas. Petasen nhw wedi trefnu un digwyddiad o’r tri gyda blas lleol neu flas Cymreig iddo, byddai hynny wedi bod yn well. Ni allaf ddeall sut mae unrhyw un wedi dod i’r casgliad fod y rhaglen hon yn ffordd addas neu synhwyrol o ddathlu ail-agor y Lyric.”

Galw am y ffeithiau ar y sianel deledu

Mae arweinwyr Plaid Cymru yn Sir Gâr wedi galw am gael gwybod costau llawn y sianel deledu y mae'r cyngor sir a chyrff cyhoeddus eraill yn y sir am ei lansio. Dywedodd arweinydd y Blaid, Cyng Peter Hughes Griffiths, "Wrth i ni ofyn mwy o gwestiynau, mae'r sefyllfa'n dod yn llai eglur. Rydym yn gwybod fod y cyngor wedi cytuno i dalu hyd at £30,000, a bod y Bwrdd Gwasanaethau Lleol wedi cytuno i gyfrannu £10,000 ychwanegol, ond ymddengys fod nifer o gyrff cyhoeddus eraill wedi derbyn cais am arian hefyd.

"Mae hyn yn ffordd gwbl annerbyniol o weithredu. Mae pob un o'r cyrff cyhoeddus yn derbyn cais am arian, ond ymddengys nad yw neb yn gwybod cyfanswm cost y prosiect. Yn amlwg, bydd y gost derfynol yn dibynnu i raddau ar y broses dendro, ond ymddengys i mi fod penderfyniadau'n cael eu gwneud heb wybod y ffeithiau. Dwi'n credu fod gan y cyhoedd hawl i wybod o leiaf pa gyrff sydd wedi derbyn cais am arian - ac yn ddelfrydol, dylem ni i gyd ddeall yn fras beth fydd cyfanswm y gost. Dwi'n pryderu'n fawr y gall y gost derfynol fod yn uwch o lawer nag ydy'r un o'r cyfrannwyr unigol yn sylweddoli."

Wythnos ola'r ddeiseb

Mae'r cyfnod o gasglu enwau ar ddeiseb y Blaid yn erbyn codi am barcio yn Heol Awst ar fin dirwyn i ben, ac aeth y Blaid â stondin i ganol Caerfyrddin i roi cyfle i fwy o bobl lofnodi'r ddeiseb.

Cefnogwyd Cyng Arwel Lloyd, sydd wedi bod yn arwain yr ymgyrch, gan Cyng Peter Hughes Griffiths ac ymgeisydd seneddol y Blaid, John Dixon. Dywedodd Cyng Lloyd, "rydym wedi cael cefnogaeth arbennig o dda i'n hymgyrch, ac mae'r rhan fwyaf o'r bobl wedi bod yn falch o lofnodi'r ddeiseb. Mae'r ddeiseb ar gael mewn nifer o siopau yn Heol Awst hefyd. Byddwn yn cau'r ddeiseb ymhen wythnos, fel y gallwn ei chyflwyno i'r Cyngor Sir. Dwi'n annog unrhyw un sydd am ei llofnodi nawr i wneud hynny mewn un o'r siopau, neu i gysylltu â fi yn uniongyrchol."

Byddai codi am barcio yn Heol Awst yn ergyd drom i fusnesau yng nghanol y dref, yn ôl John Dixon. Dywedodd, "Yng nghanol dirwasgiad economaidd, mae llawer o fusnesau'n dioddef yn barod. Y peth olaf sydd ei angen arnynt ydy rhoi rheswm arall i bobl beidio â defnyddio siopau lleol. O'r hyn mae'r busnesau yn Heol Awst yn dweud wrthym, rydym yn gwybod fod llawer iawn o bobl yn defnyddio'r parcio rhad ac am ddim yn Heol Awst i wneud ymweliad cyflym ag un neu ddwy o siopau - ofnwn y bydd cynlluniau'r cyngor yn gyrru'r bobl hyn i lefydd eraill yn lle dod i'r dref. Mae angen i ganol y dref fod yn lle bywiog, ond ymddengys fod y cyngor yn fodlon aberthu rhai o fusnesau'r dref er mwyn casglu ychydig o arian am barcio."

Y llynedd, llwyddodd cynghorwyr y Blaid i ddarbwyllo'r cyngor i beidio â chyflwyno'r taliadau am flwyddyn, ond roeddent wedi rhybuddio ar y pryd nad oedd oedi'n ddigonol, a byddai angen ymgyrch arall i atal y cynllun yn gyfangwbl. Dywedodd arweinydd y Blaid ar y cyngor sir, Cyng Peter Hughes Griffiths, "Mae'r flwyddyn ar fin dirwyn i ben, ac mae'n hanfodol ein bod yn rhoi cymaint o bwysau ag sy'n bosib ar y cyngor i anghofio'r cynlluniau gwael hyn. Byddwn yn cyflwyno'r dddeiseb i'r cyngor cyn bo hir, ond rydym hefyd yn annog pobl y dref i fynegi eu barn trwy ysgrifennu at y cyngor. Bydd yn rhy hwyr ar ôl i'r cynllun gael ei weithredu."

Beirniadu'r cwmni bysys

Daeth i'r amlwg yr wythnos hon fod Cwmni bysys First Cymru yn bwriadu rhoi terfyn ar nifer o wasanaethau yn Sir Gâr. Mae'r cmwni wedi ennill contract gan Gyngor Sir Gâr ar ôl proses dendro, ond maen nhw'n dweud yn awr eu bod yn tynnu allan o'r contract, a bydd raid i'r cyngor ddod o hyd i gwmni arall i ddarparu'r gwasanaethau.

Ymhlith y gwasanaethau sy'n cael eu canslo yw'r gwaanaeth i Lynderi, Tanerdy. Mae'r cynghorydd lleol am y ward, Cyng Peter Hughes Griffiths, wedi mynegi ei siom am y sefyllfa.

"Mae swyddogion y cyngor sir yn gweithio i geisio dod o hyd i gwmni arall a fydd yn fodlon derbyn y contract," dywedodd Cyng Hughes Griffiths. "Dwi'n gwybod fod pobl sy'n ei chael hi'n anodd i fynd allan wedi dibynnu ar y gwasanaeth hwn a gwasanaethau tebyg eraill, a mawr obeithiaf y bydd y cyngor yn gallu trefnu gwasanaethau amgen rhywsut."

Ond roedd Cyng Hughes Griffiths yn llym ei feirniadaeth o'r cwmni ac o'r system sy'n caniatau iddynt roi terfyn ar wasanaethau fel hyn. "Mae'n annerbyniol," meddai fe, "fod cwmni'n gallu tendro am gontract, ei ennill, ac wedyn cerdded i ffwrdd. Nhw oedd wedi dewis tendro am y contract, sy'n rhoi arian cyhoeddus iddyn nhw am ddarparu'r gwasanaethau. Ond ymddengys eu bod yn gallu torri'r contract pryd bynnag maen nhw eisiau."

Cyngor yn ystyried y tymor byr yn unig

Mae un o gynghorwyr y Blaid yn Sir Gâr wedi mynegi ei bryder am y ffordd y mae'r cyngor yn edrych ar y tymor byr yn unig wrth ystyried y lefel staffio mewn adran allweddol. Roedd Cyng. David Jenkins yn ymateb i wybodaeth fod yr Adran Gaffael wedi bod yn brin o staff ers dros 9 mis.

Dywedodd Cyng. Jenkins, "Mae'r adran gaffael wedi gwneud gwaith arbennig yn ystod y blynyddoedd diweddar i leihau costau'r cyngor, ac mae wedi gwneud yn well na'r targed a osodwyd ar ei chyfer. Ond cawsom wybod yn ddiweddar fod y cyngor wedi arbed arian trwy adael un swydd heb ei llenwi ers 9 mis, a llenwi swydd arall ar sail rhan-amser yn unig am dri mis. Er ei bod yn wir fod y cyngor yn arbed arian trwy beidio â llenwi'r swyddi hyn yn y tymor byr, gall y cyngor arbed mwy yn y tymor hir, yn fy marn i, trwy sicrhau llenwi pob swydd yn yr adran hon. Dwi'n credu fod y cyngor yn gwneud camgymeriad enfawr wrth beidio â chynnal nifer y staff yn yr adran hon er mwyn sicrhau arbedion mwy yn y tymor hir."

Galw am ail-ystyried arian o werthu ysgol

Anogwyd Bwrdd Gweithredol Cyngor Sir Gâr i ail-feddwl ar ôl iddyn nhw benderfynu peidio â gwneud unrhyw gyfraniad i'r Gymdeithas Gymunedol leol o'r arian a geir o werthu Ysgol Llanarthne. Mae'r ysgol wedi'i chau o dan Raglen Moderneiddio Addysg y sir, a rhoddodd y cyngor gyfle i'r gymuned leol baratoi cynllun busnes am ddefnyddio'r ysgol at anghenion lleol. Ateb y gymuned oedd fod gyda nhw neuadd yn barod, a gwell ganddyn nhw ymestyn y neuadd honno na chymryd cyfrifoldeb am adeilad ychwanegol. Gofynasant, felly, am gyfraniad o'r arian a geir o werthu'r ysgol. Gwrthodwyd hyn yn unfrydol gan y Bwrdd Gweithredol - sy'n cynnwys y cynghorydd lleol, Wyn Evans, o'r Blaid Annibynnol.

Mae arweinydd grŵp Plaid Cymru, Cyng Peter Hughes Griffiths, wedi galw iddynt ail-ystyried. Dywedodd Cyng Hughes Griffiths, "Dwi'n credu y gallant fod wedi dangos mwy o gydymdeimlad yn fan hyn. Mae gormod o bentrefi wedi colli eu hysgolion dan raglen y cyngor, a gall colli ysgol fod yn ergyd drom i unrhyw gymuned. Mae ond yn deg fod y gymuned yn cael rhyw fantais uniongyrchol o werthu hen ysgolion, er mwyn dod dros y golled a dod o hyd i ddulliau eraill o gryfhau'r gymuned. Mae'r bwrdd gweithredol wedi penderfynu helpu'r gymuned i ddod o hyd i ffynonellau arian amgen, ac mae hyn yn gam cyntaf rhesymol. Ond credaf y dylai'r cyngor sir fod yn barod i ail-ystyried y cais os oes angen, os na cheir digon o arian o'r ffynonellau amgen hynny."

Mwy o gwestiynau am Deledu Sir Gâr

Mae gwleidyddion Plaid Cymru yn Sir Gâr wedi codi mwy o gwestiynau am y defnydd o arian y trethdalwyr i ariannu sianel teledu ar y rhyngrwyd yn Sir Gâr. Mae Bwrdd Gweithredol y Cyngor Sir, dan arweiniad y Cyng “Annibynnol” Meryl Gravell, a’r Bartneriaeth Gwasanaethau Lleol eisoes wedi cytuno i roi symiau sylweddol tuag at y gost. Mae’r Cyngor wedi cytuno i dalu hyda at £30,000 (heb gynnwys cost amser y swyddogion – a’r disgwyl yw y bydd hynny’n swm sylweddol ychwanegol), ac mae Bwrdd y Bartneriaeth wedi cytuno i gyfrannu £10,000. Nid yw cyfanswm y gost wedi’i gyhoeddi, ond mae’r Cyngor Sir yn honni fod y rhan fwyaf o’r arian yn dod o lywodraeth y Cynulliad. Deëllir fod disgwyl y bydd cyrff cyhoeddus eraill hefyd yn gwneud cyfraniadau sylweddol tuag at y gost.

Daeth y cynnig i sefydlu’r sianel gan gwmni preifat sydd a’i bencadlys yn y sir. Aethan nhw at y cyngor sir a chyrff cyhoeddus eraill, ar ôl i rai cynghorau yn Lloegr lansio cynlluniau tebyg. Lansiodd Cyngor Sir Caint, er enghraifft, wasanaeth peilot a gostiodd £1.2 miliwn am y ddwy flynedd gyntaf, a £400,000 yn ychwanegol am y drydedd blwyddyn. Mae Cynghorwyr Plaid Cymru bellach wedi codi cwestiynau am y broses a ddilynwyd.

Mae arweinydd y Blaid ar y cyngor, y Cyng Peter Hughes Griffiths wedi ysgrifennu at Brif Swyddog y cyngor i ofyn pam na ddilynwyd proses dendro ffurfiol. Dywedodd, “Am ymron i bopeth mae’r cyngor yn ei wneud, mae’n rhaid i ni fynd trwy broses dendro ffurfiol, fel bod nifer o ddarparwyr yn cael cyfle i gynnig eu gwasanaethau, ac fel bod y cyngor yn sicrhau gwerth am arian. Ond, yn yr achos hwn, roedd yn ymddangos i mi na wnaed unrhyw ymdrech i weld a oedd cwmnïoedd eraill oedd yn gallu darparu’r gwasanaeth. Yr argraff a roddwyd oedd fod y cyngor wedi rhoi’r contract i’r cwmni cyntaf i awgrymu’r syniad. Roeddwn yn falch o gael gwybod nad oedd yr argraff hwn yn gywir o gwbl. Er bod un cwmni wedi dod at y cyngor, dwi wedi derbyn sicrwydd y bydd proses gystadleuol i benderfynu pa gwmni sy’n derbyn y contract, a chymryd fod pob un o’r cyrff perthnasol yn cytuno i gyfrannu.

“Rydym ni fel grŵp yn dal i gredu taw camgymeriad yw’r holl gynllun, a’i fod yn wastraff o arian cyhoeddus. Ond, os yw’r cyngor yn bernderfynol o yrru’r cynllun hwn yn ei flaen, y lleiaf y dylen nhw ei wneud ydy dilyn eu prosesau arferol eu hunain, a sicrhau cystadleuaeth am y contract. Heblaw am ddim byd arall, mae hynny’n rhoi cyfle arall i ni geisio rhwystro’r cyngor rhag cyfrannu at y cynllun hwn. Ac un cwestiwn allweddol nas atebwyd hyd yma yw beth yw cyfanswm cost y cynllun. Faint mae’r cyhoedd yn talu ar ôl cyfrif yr holl gyfraniadau gan y gwahanol gyrff cyhoeddus?

Codwyd cwestiynau hefyd am yr arian sydd i ddod gan Lywodraeth y Cynulliad. Mae Nerys Evans, AC rhanbarthol yr ardal, wedi dweud ei bod hi’n holi Llywodraeth y Cynulliad am y mater. “Ar adeg pan mae’n debyg y bydd angen cwtogi gwariant llywodraeth leol, ymddengys yn od iawn i mi,” dywedodd Ms Evans, “fod Llywodraeth y Cynulliad yn dargyfeirio arian o wasanaethau’r rheng flaen i wasanaeth teledu. Dwi’n gofyn i’r gweinidogion perthnasol egluro faint maen nhw’n cyfrannu, o ba gyllideb y daw, a sut y cytunir y contract.”

Anwybyddu Glanymôr

Mae anghenion Glanymôr yn cael eu hanwybyddu yn ôl Cyng Winston Lemon. Dywedodd Cyng Lemon, "Mae pobl Glanymôr wedi hen flino ar glywed, blwyddyn ar ol blwyddyn, taw Glanymôr yw'r ward dlotaf yn Sir Gâr, tra bod ardaloedd mawr o dir, oedd â diwydiant arno gynt, yn cael eu hadfer ar gyfer tai. Mae ffatrioedd yn cau, sy'n arwain at golli swyddi yn yr ardal. Mae trethdalwyr yn dod ataf trwy'r amser yn dweud eu bod nhw'n synnu faint o swyddfeydd sy'n cael eu hadeiladu.

"Mae llawer gormod o dai cyngor yn wag, ac maent yn dirywio a pheri costau ychwanegol oherwydd difrod gan fandaliaid. Hefyd, defnyddir rhai tai ar gyfer tipio anghyfreithlon. Dwi'n pryderu hefyd am y cynllun i godi ysgol ar Barc y Goron, gan fod 98% o'r trigolion yn gwrthwynebu'r cynllun yn gryf. Nid yn unig y bydd y cynllun yn mynd â chyfleusterau hamdden o'r bobl, ond bydd hfeyd yn ychwanegu at broblemau carthffosiaeth yng Nglanymôr ac ymhellach."

Ychwanegodd Cyng Lemon, "Mae'n hen bryd i'r datblygwyr preifat ymneilltuo a gadael 'r cyhoedd weld eu harian yn cael ei fuddsoddi yn eu cymunedau."